انفلوراژ در عطرسازی چیست؟

عطرها چگونه ساخته می‌شوند؟ امروزه در صنعت عطرسازی از فناوری‌های مدرن و پیشرفته برای استخراج یا تقطیر عطر گیاهان استفاده می‌شود، اما این مساله در گذشته کمی متفاوت بوده است. در گذشته برای ایجاد عطر گل‌ها جهت استفاده در صنعت عطرسازی، از تکنیکی به نام انفلوراژ استفاده می‌شده است. در این مقاله به این موضوع می‌پردازیم که انفلوراژ در صنعت عطرسازی به چه معناست و چرا از آن استفاده می‌شود؟

انفلوراژ چیست ؟

مواد خام طبیعی به روش‌های مختلف استخراج به دست می‌آیند. از جمله این روش‌ها می‌توان به تقطیر، پرس، خیساندن، شست و شو با حلال‌ها و انفلوراژ اشاره کرد. برای استخراج مواد خام بسیار مهم است که تکنیک‌های استخراج قابل تکرار و پایدار باشند و علاوه بر آن به راحتی اجرا شده و هزینه تولید پایینی نیز داشته باشند. در طی سال‌ها در صنعت عطرسازی برای استخراج اسانس معطر گیاهان از روش‌های بسیار متفاوتی استفاده می شده که به مرور زمان هریک جای خود را به روش‌های با راندمان بالاتر داده‌اند.

انفلوراژ یک تکنیک قدیمی است که از آن برای ساخت عطر استفاده می‌شده است. به گفته مورخان این تکنیک در قرن هجدهم میلادی، یعنی زمانی که صنعت عطرسازی در اوج بود و عطرهای مختلف نشانه موقعیت اجتماعی افراد بود، به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت. انفلوراژ با تکنیک‌های مختلفی انجام می‌شود که شناخته شده‌ترین آن در شهر Grasse فرانسه توسعه یافت. در این شهر برای استخراج عطر گل‌های ظریفی که تقطیر برای آنها غیرقابل تحمل است از این تکنیک استفاده شد. البته این تکنیک در نهایت از دهه 1930 کم کم رو به فراموشی رفته و جای خود را به استخراج با استفاده از حلال‌های فرار داد.

اساس تکنیک انفلوراژ بر توانایی چربی در جذب مواد معطر فرار از گیاهانی است که با آنها در تماس است. در گذشته چربی مورد استفاده در تکنیک انفلوراژ چربی‌های حیوانی، معدنی یا مخلوطی از این دو بوده است. در تکنیک انفلوراژ بو و روغن‌های گل از آن استخراج می‌شوند. یکی از مهم‌ترین مزیت‌هایی که این تکنیک دارد این است که آن را می‌توان برای گل‌های بسیار ظریف و شکننده نیز استفاده کرد.

شیوه عمل بدین صورت است که با استفاده از یک روغن یا چربی و مخلوط کردن گیاهان با آن، عطر گیاه به دام می‌افتد. بسته به نوع گیاه می‌توان از روغن گرم نیز در این تکنیک استفاده کرد. در نهایت محصول نهایی فیلتر می‌شود تا تکه‌های گل از آن جدا شوند. در مرحله بعدی محلول با الکل شسته می‌شود تا تنها عطر گیاه باقی بماند.

انواع مختلف انفلوراژ

به طور کلی دو مدل انفلوراژ وجود دارد که به انفلوراژ گرم و انفلوراژ سرد معروف هستند. انفلوراژ سرد تنها برای گیاهان بسیار حساس و شکننده مانند یاس، بنفشه و نرگس مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این مدل گل‌های ظریف و حساس در صورت گرم شدن عطرشان تغییر می‌کند به همین دلیل تنها روش قابل استفاده در این گل‌ها انفلوراژ سرد بوده است. در انفلوراژ سرد یک لایه چربی روی صفحات شیشه‌ای که درون قاب‌های چوبی به نام شاسی هستند، قرار می‌گیرد.

در ادامه گل‌های تازه را روی یک لایه چربی حیوانی قرار داده و یک صفحه جدید روی آن‌ها قرار می‌دهند. این ترکیب باید برای حداقل یک روز در دمای اتاق بماند. عطر گل‌ها در لایه چربی به دام خواهد افتاد و پس از آن گل‌ها جمع آوری می‌شود. توجه داشته باشید که در صفحه مورد استفاده باید یک قسمت مخصوص جمع‌آوری چربی تعبیه شده باشد. در ادامه گل‌ها برداشته شده و گل‌های تازه جایگزین آنها می‌شوند. این مراحل چندین مرتبه تکرار می‌شود تا چربی کاملا معطر شود. برای گرفتن بهترین نتیجه توصیه می‌شود که این مراحل در حدود 30 مرتبه تکرار شوند. در نهایت باید گل‌ها را با دست جدا کرده و با استفاده از الکل اتیلیک، چربی اشباع شده را تمیز کرد. پس از آن به الکل اجازه می دهند تا تبخیر شود، در این مرحله تنها اسانس گل باقی می‌ماند. برای جدا کردن الکل می‌توان از تکنیک تقطیر نیز استفاده کرد.

انفلوراژ گرم اما برای گیاهانی مورد استفاده قرار می‌گرفت که توانایی تحمل گرما را داشتند. برای انجام این تکنیک گیاهان مقاوم به گرما مانند میموزا در روغن یا چربی قرار می‌گیرند و بسته به نوع گیاه به صورت بن ماری در درجه حرارت 40 تا 60 درجه حرارت می بینند.

این فرآیند دو ساعت به طول می‌انجامد و در طی این دو ساعت باید مخلوط گل و چربی به صورت مرتب هم زده شود. در گذشته از اشعه خورشید برای گرم کردن مخلوط روغن و گل استفاده می‌شده است. در نهایت مخلوط فیلتر شده و پس از شسته شدن با الکل محصولی با محتوای عطری بالا به دست می‌آید.

چرا انفلوراژ امروزه مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؟

امروزه صنعت عطرسازی بسیار گسترده‌تر شده و علاوه بر آن نیاز مردم به عطر نیز افزایش یافته است. به همین دلیل به روش‌هایی نیاز است که بتواند در زمان کم و با استفاده از کم‌ترین مقدار گیاهان، مقدار زیادی اسانس معطر تولید کند. تکنیک انفلوراژ نیاز به صرف زمان قابل توجهی داشت و همین مساله یکی از اصلی‌ترین نکات منفی درباره آن بود. علاوه بر آن برای تولید میزان محدودی اسانس با استفاده از تکنیک انفلوراژ به میزان بسیار زیادی گل نیاز بود، از همین رو با افزایش میزان مصرف عطر این تکنیک دیگر پاسخگوی نیاز جامعه نبود.

تکنیک‌های مدرن‌تری که امروزه به کار می‌روند مانند تکنولوژی headspace یا استخراج دی اکسید کربن، می‌توانند رایحه‌های منحصر به فرد گل‌های حساس را نیز بیرون بکشند. در تکنیک‌های جداسازی اسانس‌ها ویژگی‌های گیاه نیز اهمیت بالایی دارد. به عنوان مثال گیاهان جوان‌تر نسبت به گیاهان مسن‌تر روغن بیشتری تولید می‌کنند در حالی‌که گیاهان مسن‌تر به دلیل تبخیر مداوم بخش‌های سبک‌تر روغن، از نظر بخش رزینی و روغن‌های سنگین غنی‌تر هستند.

اگرچه امروزه در صعنت عطرسازی از تکنیک انفلوراژ استفاده نمی‌شود، اما برای بسیاری از کسانی که به استخراج اسنشال اویل‌ها (essential oils) علاقه دارند این تکنیک یکی از تکنیک‌های بسیار جذاب است. بسیاری از این افراد معتقدند که این تکنیک می‌تواند روح زودگذر یک گل و نفس معطر آن را به هم تنیده و مانند یک کیمیاگر آن را در اختیار فرد قرار دهد. از آنجا که این تکنیک بسیار زمان‌بر بوده و نیاز به دسترسی به گیاهان تازه دارد، برای استفاده صنعتی مناسب نیست اما در مقیاس کوچک یکی از بهترین تکنیک‌ها برای استخراج اسانس‌های خالص گیاهی است.

مزیت‌های استفاده از تکنیک انفلوراژ چیست؟

تکنیک انفلوراژ مزیت‌های بسیار زیادی داشته و همین امر باعث محبوبیت آن در صنعت عطرسازی قدیم شده است. اما چه چیز باعث شده که افراد برای استخراج اسنشال اویل‌ها در مقیاس کوچک باز هم به این تکنیک بازگردند؟ یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌هایی که امروزه باعث محبوبیت این تکنیک شده این است که تکنیک انفلوراژ امکان آزمایش و اکتشاف را به فرد می‌دهد. در واقع در این تکنیک فرد می‌تواند با مخلوط کردن روغن‌های مختلف، یا کوتاه و طولانی کردن دوره‌ها میزان و کیفیت اسانس به دست آمده را تغییر داده و بهترین روش را برای انفلوراژ هر گیاه مشخص کند.

در برخی از موارد حتی ممکن است فرد به این نتیجه برسد که جدا کردن مادگی گل‌ها ممکن است روی نتیجه تاثیر مثبتی بگذارد، زیرا در برخی گل‌ها ممکن است رنگ مادگی به روغن یا چربی مورد استفاده منتقل شود. گاهی اوقات نیز ممکن است نوع روغن یا چربی مورد استفاده در اسانس به دست آمده تغییر ایجاد کند. به عنوان مثال اگر شما هم به امتحان کردن این تکنیک فکر می‌کنید می‌توانید به اضافه کردن کمی موم زنبور عسل یا روغن نارگیل به محلول چربی فکر کنید.

یکی دیگر از مواردی که باید در نظر گرفته شود زمان قرارگیری گل‌ها روی روغن است. این مساله به خصوص در مورد تکنیک انفلوراژ سرد اهمیت بیشتری پیدا می‌کند زیرا پس از حدود 24 ساعت گل‌ها شروع به پژمرده شدن کرده و حتی ممکن است کپک بزنند. بنابراین بهتر است در تکنیک انفلوراژ سرد گل‌ها را نهایتا هر 24 ساعت یک مرتبه با گل‌های تازه تعویض کنید. پس از جداسازی اسانس همچنین می‌توانید از بخش چربی برای ساخت صابون‌های دست ساز استفاده نمایید. در صورتی که روغن را با الکل شست و شو ندهید نیز می‌توانید از آن به عنوان یک پایه عالی در ساخت عطرهای جامد استفاده نمایید.

اجرای تکنیک انفلوراژ در منزل

همانطور که اشاره کردیم امروزه بسیاری از افراد برای استخراج اسانس گیاهان معطر در مقیاس کوچک هنوز از تکنیک انفلوراژ استفاده می‌کنند. برای اینکه بتوانید این تکنیک را در منزل اجرا کنید به موارد زیر نیاز دارید:

• دو بشقاب شیشه‌ای با سایز متوسط که درون یکدیگر قرار گیرند. ظروف پیرکس برای این کار عالی هستند.
• کره یا چربی گیاهی. یکی از بهترین چربی‌های گیاهی برای استفاده در این روش شی باتر است.
• گل‌های معطر مناسب برای انفلوراژ سرد

رایج‌ترین چربی‌های گیاهی برای استفاده از تکنیک انفلوراژ سرد روغن نارگیل، شی باتر یا روغن نخل هستند که البته استفاده از روغن نخل اصلا توصیه نمی‌شود. روغن نارگیل نسبت به شی باتر در دسترس‌تر است اما ممکن است رایحه منحصر به فرد آن در عطر اسانس نهایی تاثیرگذار باشد.

برای اینکه بتوانید بهترین گل‌ها را برای استفاده در این تکنیک شناسایی کنید بهتر است به روش آزمون و خطا پیش بروید و با توجه به گیاهان منطقه زندگی خود، بهترین گزینه را انتخاب نمایید. در این میان باید به نوع گلبرگ‌ها و میزان فشرده بودن آنها، مدت زمانی که طول می‌کشد تا گیاه روی چربی کپک بزند و مواردی از این دست نیز دقت کنید. به طور کلی اما بهترین گل‌های برای تکنیک انفلوراژ سرد عبارتند از یاس، گل سرخ، بنفشه، نرگس، زنبق دره، مگنولیا، گل صدتومانی، میخک، پیچ امین‌الدوله، گاردنیا، سنبل، و یاس بنفش. اسانس گل‌هایی نظیر رز، میموزا و شکوفه پرتقال اما به روش انفلوراژ گرم استخراج می‌شود.

شیوه کار نیز به شکل زیر است:

• ابتدا تمام ظروف مورد استفاده خود را کاملا تمیز و استریل کنید. می‌توانید برای این کار از شستن با آب و صابون و در ادامه از الکل برای استریل کردن ظرف استفاده کنید.
• چربی مورد نظر خود را با استفاده از یک کاردک روی بشقاب شیشه‌ای پخش کنید تا ضخامتی در حدود 1 سانتی‌متر داشته باشد. در صورتی که چربی مورد نظر شما جامد بوده و پخش کردن آن کمی سخت است می‌توانید از روش بن ماری برای گرم کردن چربی استفاده کنید. در این حالت باید پس از پخش کردن چربی به آن اجازه دهید تا خود را گرفته و مجددا به حالت جامد درآید. این کار را برای ظرف دیگر نیز تکرار کنید.
• بهترین زمان برای برداشت گل‌های مورد نظر در شب است زیرا در این زمان گل‌ها بیشترین عطر را از خود متساعد می‌کنند. البته برخی نیز معتقدند که کمی بعد از طلوع خورشید، یعنی زمانی که شبنم روی گل‌ها تبخیر شد، زمان مناسبی برای چیدن گل‌ها و استفاده در تکنیک انفلوراژ است.
• گل‌ها را با دقت روی لایه چربی یکی از ظرف‌ها قرار دهید. بهتر است تا حد امکان از گل‌های پژمرده استفاده نکنید. چنانچه به یک گل به صورت مداوم دسترسی ندارید می‌توانید از گل‌های ترکیبی استفاده کنید. دقت کنید که گل‌ها نباید خیس باشند. بنابراین بهتر است پیش از قرار دادن آنها روی لایه چربی، آنها را برای مدتی به صورت برعکس روی یک پارچه قرار دهید تا رطوبت موجود در میان گلبرگ‌های آن خارج شود.
• گل‌ها را طوری روی لایه چربی بچینید که تمام سطح را بپوشانند.
• در ادامه ظرف دیگری که چرب کرده بودید را به گونه‌ای روی ظرف قبلی قرار دهید که گل‌ها در میان دو لایه چربی محصور شده باشند.
• پس از گذشت یک روز با دقت گل‌ها را از سطح جدا کرده و گل‌های جدید و تازه‌ای را جایگزین آنها کنید.
• این روند را تا 30 مرتبه تکرار کنید تا زمانی که از غلظت عطر به دست آمده راضی باشید.
• در این مرحله می‌توانید چربی را به عنوان عطر جامد مورد استفاده قرار داده و آن را روی محل‌های نبض خود بزنید.
• برای مراحل بعدی نیاز به الکل 95 درصد است که بسیاری از مردم به آن دسترسی ندارند. از همین رو بهتر است تا همین مرحله پیش رفته و تنها زمانی به سراغ استخراج اسانس خالص بروید که قصد راه اندازی یک کسب و کار را داشته باشید.
• برای اینکه از کپک زدن جلوگیری شود بهتر است گل‌ها را مرتب تعویض کنید، دقت داشته باشید که زمان تعویض در برخی گل‌های بسیار ظریف در حدود 6 ساعت است. در هر مرحله نیز بهتر است دستان خود را شسته و کاملا خشک کنید. علاوه بر آن لازم است مطمئن شوید که گل‌های مورد استفاده شما خیس نیستند.