تثبیت کننده عطر چیست چه کاربردی دارد و انواع آن کدامند؟

در هنگام تولید یک عطر، مواد خام تشکیل دهنده آن با هم ترکیب شده و یک کنسانتره ایجاد می‌کنند که جنبه‌های برتر هر اسانس را نشان می‌دهد، اما مشکل اینجاست که این کنسانتره ماندگاری بالایی روی پوست ندارد. در گذشته تثبیت کننده‌های طبیعی مانند عنبر، عنبر مخملی و مشک گربه زباد زمانی برای افزایش ماندگاری عطر به اسانس‌ها اضافه می‌شدند. اما به دلیل منشا حیوانی آنها، استفاده از این مواد تثبیت کننده مشکلات فراوانی به وجود آورد که از آن میان می‌توان به کم شدن تعداد حیوانات هدف و رسیدن آنها به مرز انقراض اشاره کرد.

به همین دلیل امروزه قوانین سخت گیرانه حفاظت از محیط زیست اجازه استفاده از مواد تثبیت کننده عطر با منشا حیوانی را نمی‌دهد و به ندرت می‌توان عطری پیدا کرد که از این مواد در تولید آن استفاده شده باشد. عطرسازان مدرن از مواد تثبیت کننده مصنوعی برای افزایش ماندگاری عطرهای تولیدی خود استفاده می‌کنند. به عنوان مثال یکی از تثبیت کننده‌های مصنوعی بسیار قوی BMV نام دارد که تقریبا بدون بو بوده و می‌تواند تا غلظت 10 درصد نیز در عطر استفاده شود. اگرچه این ماده در الکل حل نمی‌شود و این مساله استفاده از آن را تا حدودی چالش برانگیز می‌کند.

تثبیت کننده عطر چیست ؟

تثبیت کننده‌های عطر موادی هستند که در صنایع مختلف با هدف حفظ حالت مواد اولیه و جلوگیری از تجزیه، خراب شدن و تبخیر آنها استفاده می‌شوند. از انواع مختلف تثبیت کننده‌ها همچنین در زمینه هنری نیز برای جلوگیری از خراب شدن آثار هنری ارزشمند استفاده می‌شود. عبارت تثبیت کننده عطر یک اصطلاح قدیمی بوده و به مواد طبیعی گفته می‌شود که به عطر اضافه می‌شوند تا ماندگاری آن را بالا برده و طول عمر عطر را افزایش دهند.

عملکرد تثبیت کننده‌های عطر بدین صورت است که با چند برابر کردن فشار بخار و کاهش دادن سرعت فرار عطر، ماندگاری مواد اولیه خام به کار رفته در اسانس‌های عطر را بالا می‌برند. استفاده از تثبیت کننده به عنوان پایه در عطر باعث می‌شود که روغن عطر تثبیت شده و در نتیجه آزاد شدن آن کندتر صورت گرفته و ماندگاری رایحه عطر طولانی‌تر شود. ماندگاری عطر همواره یکی از دغدغه‌های اصلی عطرسازان است؛ زیرا موفقیت در آن یکی از عواملی است که می‌تواند موجب بیشتر شدن موفقیت فروش عطر در این بازار رقابتی شود.

بسیاری از تثبیت کننده‌های عطر را می‌توان در نت‌های پایه عطرها یافت. غلظت این تثبیت‌ کننده‌ها در عطر عموما بین 3 تا 5 درصد است. استفاده از انواع مختلف تثبیت کننده‌های عطر نقش مهمی در تعیین مشخصات نهایی رایحه عطر دارد؛ زیرا این مواد می‌توانند رایحه عطر را نیز به طور قابل توجهی تغییر دهند. بنابراین انتخاب صحیح تثبیت کننده مناسب نقش مهمی در صنعت عطرسازی دارد.

منشا انواع مختلف تثبیت کننده عطر

همانطور که اشاره کردیم تثبیت کننده‌های عطر در دو نوع طبیعی و مصنوعی وجود دارند. بسیاری از انواع تثبیت کننده‌های عطر با منشا حیوانی هستند، اما امروزه با همتایان مصنوعی پایدارتر، چه از لحاظ اقتصادی و چه از لحاظ زیست محیطی، جایگزین شده‌اند. انواع تثبیت کننده عطر طبیعی رزینوئیدها نام دارند. برخی گیاهان ماده چسبناکی به نام رزین تولید می‌کنند که در اثر یکسری فرآیندهای شیمیایی به رزینوئید تبدیل شده و در بسیاری عطرها و محصولات آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رزینوئیدها عبارتند از رزین‌های شیرین و غلیظ، کندر کاجی با رایحه تند، مر مکی چوبی و گرم، کندر لیمویی، رزین خشک، شیرین و میوه‌ای لابدانوم، صمغ شیرین و وانیلی درخت استرک، صمغ تازه و شیرین بالسام، مشک زمینی و در نهایت مشک گربه زباد. تثبیت کننده‌های مصنوعی عطر اما حلال‌هایی سنتزی، تقریبا بی بو و با فراریت کم هستند که فشار بخار بسیار کمی دارند.

انواع تثبیت کننده عطر

در سال 1960 استفن آرکتاندر یک تقسیم‌بندی اولیه از تثبیت کننده‌های عطر را ارائه داد که هنوز هم مورد استفاده است. او انواع تثبیت کننده عطر را بر اساس ویژگی‌ها و رفتار در 4 دسته تقسیم‌بندی کرد:

• دسته اول انواعی از تثبیت کننده عطر هستند که غیرفرار بوده و به دلیل رایحه ملایم، با انواع عطرها سازگاری دارند. این مواد عموما در فرمولاسیون عطر استفاده می‌شوند تا ترکیبات فرار موجود در عطر را ماندگارتر کنند. به عنوان مثال بنزوئین، مشک، لابدانوم و عنبر سائل در این دسته قرار می‌گیرند.
• دسته دوم گروهی هستند که با ترکیبات فرار موجود در محصول تعاملی برقرار نمی‌کنند و بیشتر به دلیل تاثیری که در رایحه، رنگ و بافت عطر ایجاد می‌کنند مورد استفاده قرار می‌گیرند. از این گروه می‌توان نعنای هندی، موم زنبور عسل و چوب صندل را نام برد.
• دسته سوم از انوع تثبیت کننده عطر گروهی هستند که علیرغم اینکه درجات مختلفی از تثبیت کنندگی دارند، به طور خاص با هدف تقویت سایر نت‌ها به عطر اضافه می‌شوند. این مواد پیچیدگی، گرما و عمق را به رایحه اضافه می‌کنند و به دلیل ماهیت و رایحه برجسته، عموما در مقادیر کم مورد استفاده قرار می‌گیرند. از این دسته می‌توان به بالسام و وانیل اشاره کرد.
• دسته آخر گروهی هستند که لزوما دارای خاصیت تثبیت کنندگی نیستند، اما به دلیل اینکه نقطه جوش بالایی دارند نقطه جوش عطر را بالا برده و بوی مواد با نقطه جوش پایین را مختل می‌کنند. این مدل از تثبیت کننده‌های عطر عموما کریستال‌های بی‌بو یا تقریبا بی‌بویی هستند که بر روی عطر تاثیر فیزیکی داشته و در صورتی که خود دارای رایحه باشند این رایحه بسیار جزئی است.

در ادامه درباره برخی از این انواع مختلف تثبیت کننده عطر بیشتر توضیح خواهیم داد.

عنبر سائل یا Ambergris

عنبر سائل یکی از گرانقیمت‌ترین تثبیت کننده‌های موجود در بازار است که از سیستم گوارشی نهنگ اسپرم یا نهنگ عنبر استخراج می‌شود. این تثبیت کننده عطر که با نام کهربای خاکستری نیز شناخته می‌شود یکی از ارزشمندترین تثبیت کننده‌ها در صنعت عطرسازی محسوب می‌شود. البته به دلیل محدودیت‌های قانونی و همچنین کمیاب بودن این ماده، استفاده از آن در مقیاس گسترده امکان پذیر نبوده و به همین دلیل در صنعت عطرسازی از ماده سنتزی مشابه آن به نام آمبروکسان استفاده می‌شود.

آمبروکسان

آمبروکسان از ترکیبات طبیعی سنتز شده و رایحه‌ای مشابه عنبر و سدر دارد. رایحه این تثبیت کننده عطر بسیار نزدیک به عنبر سائل است و به همین دلیل از آن در صنعت عطرسازی استفاده می‌شود.

بنزوئین

بنزوئین تثبیت کننده‌ای است که در بسیاری از عطرها مورد استفاده قرار می‌گیرد و پراکندگی اسانس‌های روغنی و مواد معطر را در هوا کند می‌کند. این ماده تثبیت کننده عطر که مخصوصا در عطرهای کهربایی استفاده می‌شود به شیرینی فریبنده‌اش مشهور بوده و عموما در محصولات آرایشی بهداشتی، شمع‌های معطر، محصولات دارویی دامپزشکی و همچنین محصولات مربوط به بهداشت شخصی یافت می‌شود.

آلینور ماسنت عطرساز مشهور درباره این ماده تثبیت کننده می‌گوید: بنزوئین مانند وانیل لطیفی است که رگه‌هایی جزئی از دارچین نیز در آن احساس می‌شود. این ماده تثبیت کننده را می‌توان در عطرهای زنانه و مردانه استفاده کرد. استفاده از بنزوئین در عطر موجب برانگیختن احساس پذیرا بودن و جذابیت جنسی در فرد می‌شود.

کاستریوم

کاستریوم نوعی ترشح معطر است که از سگ آبی بالغ آمریکای شمالی و اروپایی به دست می‌آید. این حیوان از این ماده برای تعیین قلمرو خود استفاده می‌کند. اگرچه استفاده از کاستریوم در قرن نوزده بسیار متداول شده و محبوبیت بالایی پیدا کرد، اما امروزه استفاده از آن غیرقانونی است. رایحه آن چرمی، دودی با رگه‌هایی از میوه‌های خشک، آلو و زیتون سیاه است. از این تثبیت کننده عطر بیشتر در عطرهای با رایحه چیپر، چوبی و عنبری استفاده می‌شود.

سیوت یا civet

این ماده تثبیت کننده عطر از غدد فوق کلیوی سیوت آفریقایی یا همان گربه زباد گرفته می‌شود و رایحه‌ای تند، زننده و مدفوع مانند دارد که برای انسان خوشایند نیست. اما در صنعت عطرسازی پس از انجام چندین فرآیند شیمیایی و اضافه کردن برخی مواد دیگر، آن را به ماده‌ای تبدیل می‌کنند که به عنوان تثبیت کننده در عطرها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گالاکسولید

این ماده نوعی مشک سنتزی است که معمولا در عطرها و ادکلن‌ها استفاده می‌شود. گالاکسولید به دلیل رایحه شیرین، مشک مانند و گلی خود معروف است.

مریم گلی مرموک یا Clary Sage

این گیاه به دلیل استفاده گسترده از روغن‌های معطر آن در عطرهای آلفا آروماتیک پرورش داده می‌شود. این روغن‌ها حاوی ماده‌ای تثبیت کننده به نام اسکلرئولید هستند که عموما به عنوان جایگزینی برای عنبر، افرای شیرین، فلفل گزنده، ادویه‌های غیرمعمول، چای گل ملایم و تنباکوی عسلی چوبی استفاده می‌شود.

کومارین

ماده کومارین برای افزایش قدرت و کیفیت رایحه به عطرها اضافه می‌شود. این ماده که از برخی انواع لوبیا، علف‌های شیرین و پوسته درخت کاسیا به صورت طبیعی استحراج می‌شود، به صورت مصنوعی نیز در آزمایشگاه سنتز می‌شود. کومارین شیمیایی یک رایحه ملایم شیرین دارد که موجب می‌شود رایحه سایر ترکیبات معطر به کار رفته در محصول تقویت شود. تاثیر این ماده در عطرهای با رایحه مشک و تند بیشتر است.

Iso E Super

استفاده از این تثبیت کننده عطر به سال‌های 1960 بازمی‌گردد و به دلیل رایحه شفاف، غنی و دلپذیرش که یادآور وتیور سبز، نعنای هندی تیره و سدر بسیار شناخته شده است. این ماده همچنین در صنایع غذایی به عنوان جایگزینی برای وانیل شیرین استفاده می‌شود.

ریشه زنبق یا orris root

پودر ریشه اوریس در واقع همان ریشه زمینی گیاه زنبق است که خشک و سپس پودر شده است. رایحه آن بسیار دلپذیر بوده و مشابه جنبه‌های چوبی پودری بنفشه است. این ماده به عنوان یک تثبیت کننده عطر استفاده می‌شود و به دلیل ویژگی تثبیت کنندگی که دارد در لوازم آرایشی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اتیل الکل

بخش اعظمی از عطرهای موجود در بازار در ترکیبات خود دارای اتیل الکل هستند. مخلوط پایه متشکل از اتیل الکل که به عنوان الکل خالص یا اتانول نیز شناخته می‌شود سرعت تبخیر بالایی دارد. این مساله در کنار قدرت بالای آن در حفظ و نگهداری مواد شیمیایی معطر باعث می‌شود که به سرعت با پوست ترکیب شده و رایحه عطر را روی آن پخش کند.

بنزیل الکل

بنزیل الکل که گاها تحت عنوان بنزیل استات یا بنزوئیک اسید نیز نامیده می‌شود، یک الکل معطر طبیعی است که آن را می‌توان از بسیاری گیاهان نظیر یاس، یلانگ یلانگ و گل سرخ به دست آورد. البته باید توجه داشته باشید که علاوه بر منبع طبیعی، الکل بنزیل را می‌توان به صورت مصنوعی از منابع پتروشیمی نیز تولید کرد. الکل بنزیل معمولا به عنوان یک تثبیت کننده عطر در صنایع عطرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این ماده کمک می‌کند تا ترکیب شیمیایی عطر برای سال‌ها درون بطری بدون تغییر باقی بماند. علاوه بر آن بنزیل الکل موجب می‌شود که عطر رایحه صحیح و مدنظر را به صورت یکنواخت ایجاد کند. از آنجایی که این ماده می‌تواند در برخی افراد موجب بروز حساسیت‌های پوستی شود، عموما نام آن در میان ترکیبات تشکیل دهنده بر روی بسته بندی عطر درج می‌شود تا افرادی که نسبت به این ماده حساسیت دارند بتوانند محصول مناسب خود را خریداری کنند.

فتالات

فتالات‌ها انواع مختلفی دارند که از آن میان می‌توان به دی بوتیل فتالات، دی متیل فتالات و دی اتیل فتالات اشاره کرد. فتالات‌ها که مایعاتی بی‌رنگ، بی‌بو و روغنی بوده و به راحتی تبخیر نمی‌شوند نه تنها در صنعت عطرسازی، بلکه در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی نیز استفاده می‌شوند. البته تحقیقات نشان می‌دهد که امروزه استفاده از انواع دیگر فتالات تا حد زیادی محدود شده و تنها دی اتیل فتالات به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. دی اتیل فتالات یک تثبیت کننده عطر است که در انواع مختلفی از عطرها استفاده می‌شود.

استفاده از این ماده بسیار رایج است تا حدی که تخمین زده می‌شود تقریبا در 65 درصد از ادکلن‌های موجود در بازار از فتالات برای تثبیت کردن عطر استفاده شده است. عملکرد فتالات تا حدودی مشابه بنزیل الکل است و موجب می‌شود که عطر رایحه اصلی خود را حفظ کند. اگرچه نگرانی‌هایی درباره استفاده از فتالات در عطرها و تاثیر آن بر سلامتی انسان وجود دارد، تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که میزان فتالات به کار رفته در این محصولات کمتر از میزان خطرناک بوده و در نتیجه برای بدن انسان آسیب‌زا و خطرناک نیست.

آب مقطر

اگرچه ممکن است عجیب به نظر برسد، اما در برخی از ادکلن‌ها از آب مقطر به عنوان تثبیت کننده عطر استفاده می‌شود. مواد معدنی و شیمیایی موجود در آب معمولی می‌توانند بر پایداری یا رایحه اصلی عطر تاثیر بگذارند، اما استفاده از آب مقطر این مشکل را ایجاد نمی‌کند. آب مقطر آبی است که تحت فرآیندهای مختلف شیمیایی قرار گرفته و مواد معدنی و شیمیایی خود را از دست داده است. عطرهایی که در آنها از آب مقطر استفاده شده است نیز واژه آب یا aqua را در بین مواد تشکیل دهنده خود خواهند داشت. وجود این کلمه در میان مواد تشکیل دهنده که روی جعبه عطر نوشته شده نشان می‌دهد که این عطر بر پایه آب بوده و بخش زیادی از محتوای مایع آن را آب تشکیل می‌دهد.

ساکارز استات ایزوبوتیرات

ساکارز استات ایزوبوتیرات که عموما با نام GRAS نیز شناخته می‌شود، یک تثبیت کننده شناخته شده و ایمن است که از آن هم به عنوان تثبیت کننده عطر و هم به عنوان افزودنی در صنایع غذایی استفاده می‌شود. رایحه آن گرم و طبیعی است به گونه‌ای که یادآور علف‌زارهای سرسبز در تابستان و همچنین رایحه شبدر تازه است.

در پایان این مقاله امیدواریم شما را به خوبی با نقش تثبیت کننده در عطرها آشنا کرده باشیم. فرمول‌های مربوط به تثبیت کننده عطر می‌توانند بارها و بارها در عطرهای مختلف برای تولید یک آکورد خوشبو مورد استفاده قرار گیرند. مشکلی که در افزودن تثبیت کننده‌ها به عطر وجود دارد این است که در اغلب موارد، نت پایه یا تثبیت کننده پایه اصلی ساخت عطر است و جزو اولین مراحل تولید عطر محسوب می‌شود.

بنابراین نمی‌توان تثبیت کننده را در مراحل بعدی یا حتی پس از ساخت عطر مدام اضافه کرد. البته برخی تثبیت کننده‌ها بیش از سایرین با اجزای عطر ترکیب می‌شوند که از آن میان می‌توان به چوب صندل خامه‌ای و وانیل اشاره کرد. به همین علت است که اغلب عطرسازان مشهور از این مواد تثبیت کننده استفاده می‌کنند. امیدوارم توانسته باشیم در این مطلب شما را کاملا با مفهوم تثبیت کننده عطر آشنا کنیم.